Türkiye’nin gündeminde bir müddettir Montrö Kontratı ve Kanal İstanbul var.
TBMM Lideri Mustafa Şentop’un açıklamasının akabinde emekli 104 amiral tarafından yapılan, “Kanal İstanbul’un yapılması ve Montrö Mukavelesi’nin tartışmaya açılması kaygı yaratmaktadır” bildirisiyle Montrö Boğazlar Mukavelesi tartışılmaya devam ediliyor.
Kanal İstanbul tartışması ise siyasetin sıcak mevzularından birisi…
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, partisinin küme toplantısında yaptığı açıklamada, “Kanal İstanbul ile ilgili hazırlıklarımızı büyük oranda tamamladık. İhalesine yakında çıkıyoruz. Yaz aylarında da temelini atıyoruz. İsteseniz de istemeseniz de Kanal İstanbul’u yapacağız” dedi.
İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu ise Kanal İstanbul’u “Beton Kanal” olarak tanımladı ve “Bedeli çok ağırdır” dedi. İmamoğlu, Türkiye ekonomik sıkıntılar ve işsizlik ile boğuşurken Kanal İstanbul’u “İnadına yapacağız” demenin toplum tarafından ruhsal olarak sorgulanması gerektiğine de vurgu yaptı.
BAKANLIĞIN RAPORUNDA MONTRÖ UYARISI
Tartışmalar devam ederken, devletin kurumlarına verilen raporlarda da sık sık Montrö uyarısı yapıldığı ortaya çıktı.
ANKA’dan Dürdane Kırçuval’ın haberine nazaran; Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü tarafından hazırlatılan “Kanal İstanbul Fizibilite Raporu” da bu ikazların yapıldığı bir doküman oldu. Raporda, “Kanal İstanbul”un Montrö açısından da bir değerlendirmesi yapıldı.
Türk Boğazları’nın taşıdığı stratejik değerin yanı sıra, dünyada diğer örneği olmayan birçok özelliklere sahip olduğu vurgulanan raporda, 20 Temmuz 1936 tarihinde imzalanan Montrö Kontratı ile ticaret gemilerinin Boğazlar’dan geçiş serbestisi prensibi korunmakla birlikte, Boğaz geçiş rejiminin Türkiye’nin güvenliğinin dikkate alınarak tekrar düzenlendiği hatırlatıldı.
İMZALANDIĞI TARİHTEN BU YANA AZ AYAKTA KALAN ÇOK TARAFLI MUTABAKATLARDAN BİRİ
Türkiye açısından büyük stratejik, siyasi ve ekonomik değere sahip bir bölgeyi yakından ilgilendiren Montrö Mukavelesi’nin, imzalandığı tarihten bu yana ayakta kalabilen ender çok taraflı mutabakatlardan biri olduğu vurgulanan raporda, “Türkiye’nin 82 yıldır tam bir tarafsızlık içerisinde ve titizlikle uyguladığı Montrö Mukavelesi, ülkemizin yanı sıra, Karadeniz’e kıyıdaş devletlerin ve üçüncü ülkelerin tümü için makul ve uygulanabilir bir çıkar istikrarı oluşturmaktadır. Montrö Mukavelesi, Türk Boğazları’ndan geçişlerde can, mal, etraf ve seyir güvenliğinin sağlanması konusunda bir düzenleme getirmemiştir. Lakin seyir güvenliği, Montrö Mukavelesi’nde öngörülen geçiş serbestisinin ayrılmaz bir ögesini teşkil etmektedir. Bu nedenle, Türkiye milletlerarası hukukun kararları yahut genel kabul görmüş mutabakat ve mukaveleler çerçevesinde geçiş güvenliğini düzenleme yetkisine sahiptir” denildi.
“LOZAN’DAN SONRA EN DEĞERLİ SİYASAL ANLAŞMA”
Raporda, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı’nın iki açık deniz olan Karadeniz ve Ege Denizi’ni birbirine bağlayan niteliğinden ötürü, ilgili milletlerarası mukavelelerde deniz ulaştırması emeliyle kullanılan tek su yolu olduğu belirtilerek, Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin de 164 millik bu ulaştırma koridorundan uğraksız geçişi düzenlediği hatırlatıldı. Milletlerarası boğazlardan genel geçiş rejiminin geçiş özgürlüğü üzerine inşa edildiğine değinilen raporda, şunlar söz edildi:
“Sözleşme’de boğaz devleti olarak Türkiye’nin yetkileri temel, yetki kısıtlamaları ise istisnai niteliktedir. Montrö Boğazlar Mukavelesi, Türk Boğazları’nın güvenliği ile birlikte Karadeniz güvenliğini de düzenleyen, yepyeni haliyle günümüze kadar yürürlükte kalabilen 20. yüzyılın değerli bir istikrar ve istikrar dokümanıdır. Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin en değerli siyasal antlaşması olarak kabul edilmektedir. Sözleşme’nin fesih edilmesi ve yeni bir mukavele yapılamaması, Türkiye ve Karadeniz’e kıyıdaş devletlerle birlikte, Boğazlar’ı kullanan devletler için de belirsizliklere ve istikrarsızlıklara sebebiyet verebilecektir. Türkiye, Kanal İstanbul yoluyla yapılacak geçişleri düzenlerken, Montrö’nün İstanbul Boğazı’ndan uğraksız geçiş uygulamalarından açık ve örtülü bir sapma göstermemeli; 82 yıldır uygulanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin titiz bir takipçisi ve sadık bir koruyucusu olmaya devam etmelidir.”
ZORLAYICI DÜZENLEMELERİN MONTRÖ’NÜN İHLALİNE KADAR GİDEBİLECEĞİ UYARISI
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin 1’inci hususu uyarınca Boğazlar’da denizden geçiş ve ulaşım özgürlüğü olduğuna vurgu yapılan raporda şunlar kaydedildi:
“Bu karar çerçevesinde uğraksız ve uğraklı geçişleri düzenlemeli; bu temel kuralı zedeleyecek halde Kanal İstanbul lehine bir uygulamayı zorlamamalıdır. Türk Hükümeti, Kanal İstanbul yoluyla Karadeniz’e çıkacak kıyıdaş olmayan devletlere ilişkin savaş gemileri için sınıf, tonaj ve mühlet sınırlamalarının, başka bir söz ile Montrö Boğazlar Mukavelesi ile düzenlenen Karadeniz’e ait sınırlamaların ve Karadeniz güvenliğinin titiz bir takipçisi olmalıdır. Sınıf, tonaj ve müddet sınırlamasına ait tutulmakta olan kayıtlara, Kanal İstanbul yoluyla Karadeniz’e giriş/çıkış yapan savaş gemileri dâhil edilmeli, âkit devletlerin Ankara’daki temsilciliklerine bu bilgiler de verilmeli, Kanal İstanbul geçişleri Karadeniz’in tüzel statüsünde değişiklik meydana getirmemelidir. Aksi bir uygulama, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin ihlali olacak; Mukavele ile birlikte yükümlülüklerini yerine getirmemiş olan Türkiye’yi tartışma platformlarına taşıyacaktır. Bu tartışmalar Montrö’nün feshi ile sonuçlanabilecek istikrarsızlık ve belirsizliklerin de başlangıcı olabilecektir. Unutulmamalıdır ki Montrö Boğazlar Mukavelesi, Karadeniz’de de öncelikle Türkiye’nin güvenliğine hizmet etmektedir.”
