Çok taraflı sosyalist aydın Ahmet Say’ı kaybettik. O, ülkemizin pahalı bir muharriri ve müzik eleştirmeniydi. Say, dört ciltlik Müzik Ansiklopedisi başta olmak üzere birçok müzik kitabı yazdı: Müzik Tahsili, Müzik Tarihi, Müziğin Kitabı, Müzik Sözlüğü… 1987 yılında tamamladığı dört ciltlik Müzik Ansiklopedisi on bir basım yapmış. 2000’li yıllarda ansiklopediyi sil baştan tekrar yazarak 2070 sayfalık dev bir eser hazırlamış.
Ahmet Say, tıpkı vakitte, mükafatlar almış bir roman ve hikaye muharriri. 68’liler onu, siyasi kimliğiyle
Türk Solu
ve
Türkiye Yazıları
mecmualarının temel direği olarak anıyorlar. Bingöl’ün Göriz köylüleri ise: “1960’larda o, bizim sevgili öğretmenimiz, koruyucumuzdu” diyorlar.
Bilindiği üzere Ahmet Say, dünyaca ünlü bestekar ve piyanist Fazıl Say’ın babasıdır. O, Fazıl Say’ın yetişmesinde, bir baba ve eğitimci olarak gösterdiği özverili uğraşla da tanınıyor, takdir ediliyor. Muharrir Enis Batur, Kurşunkalem Portreler isimli kitabında “Ahmet Say” başlıklı yazısında onun bu yanına dikkat çekiyor: “Bunca baba gördüm tanıdım, böylesi bir adanmışlığa hiç şahit olmadım. Fazıl’a inandı Ahmet Say, onun kuşkulu serüvenini yeğledi. (…) Fazıl’ın yetişme periyodunda Mozart sonatları çalacak ölçüde işin içine daldı: Utkunun ardındaki bedeli anlatmadı kimseye, sustu.”
Ahmet Say’la, 29 Eylül 2011 Perşembe günü Ankara’daki meskeninde görüşmüştüm. Salon rahat bir çalışma ortamı oluşturacak biçimde düzenlenmiş. Masası kalın ciltli kitaplarla çevrelenmiş. Sekiz yaşındaki Fazıl Say’ın, babasının omuzlarında ağız mızıkası çalarken çekilmiş fotoğrafı çabucak dikkat çekiyor. Kimi sıhhat problemleri olmasına rağmen 77 yaşındaki Ahmet Say, dinç görünüyor. Bunun sırrı, geçmişte ve günümüzde ülkesine, insanlığa faydalı şeyler yapmak için gösterdiği fedakârlık, çalışkanlık ve üretkenlik olmalı…
BİR ÇOCUKLUK ANISI
Söyleşimiz onda derin tesirler bırakmış bir çocukluk anısıyla başladı: “Atatürk’ün ölümü… O sabah annem babam, herkes apansız dışarı fırladı; herkes haykırarak ağlıyor, birbirine sarılıyordu. Ben de pencereden bakıyordum. Hiçbir şey anlayamamış, lakin çok üzücü bir durum olduğunu hissetmiştim. Natürel Atatürk’ü filan bildiğim yok. Daha okula başlamamıştım. Üç buçuk yaşında olmalıyım. Bugün bile gözümün önüne getirebiliyorum insanların o derin acılı halini, hüznünü.”
1935 yılında doğan Ahmet Say, idealist iki cumhuriyet öğretmeninin çocuğu. Babası Fazıl Say matematik, annesi Nüzhet Say ideoloji öğretmeni. Ahmet Say’ın ömrü, anneanne, büyükbaba, abla, teyze ve İktisat Fakültesi’nde okuyan kuzeninin de yer aldığı geniş bir ailede başlıyor. İstanbul’da, Piyer Loti Caddesinde, sobalı bir apartman dairesinde kirayla oturuyorlar, lakin konutları altı odalı.
Sayların meskenine piyano, birinci olarak abla Ülker için alınıyor. 1930’lu, 1940’lı yıllarda İstanbul’da aydın ailelerin çocuklarına piyano dersi aldırmaları yaygın bir eğilim. O vakitler piyano dersi verenlerin birçok Yahudi ve Rum kızlardır. Ahmet Say’ın da yirmili yaşlarda bir Yahudi “matmazel” piyano öğretmeni olur.
KONSERVATUVAR EĞİTİMİ
İstanbul Sultanahmet’teki 44’üncü İlkokul’da tahsilini sürdüren Ahmet Say, bu okulun son üç yılında piyano dersi alır. İlkokulu bitirdiğinde parmak marifeti ve nota bilgisi epey gelişmiş, kimi tanınmış modülleri seslendirir hale gelmiştir. “Çok umutlanmış olan annem, ünlü bir piyanist olacağımı hayal ediyor, ortaokul yerine bütünüyle profesyonel müzik tahsili görmemi istiyordu. Babam buna karşı çıktı: ‘İki bilinmeyenli denklem çözemeyen, Fisagor’un, Tales’in teoremlerinden, Thomas More’dan, Voltaire’den habersiz bir çocuk piyanist olamaz’ diyordu. Onun bu kelamlarını unutmadım. Bu kere oğlum (torun) Fazıl Say, şimdi dört yaşındayken piyanist olma yolunu tutunca, onun her tarafıyla bilgili olma, insan meselelerinin ve toplumsal sorumlulukların şuurunda, çağdaş bir sanatçı olarak yetişmesi için, gelişme yollarını açık tutmaya çalıştım.”
İlkokulu bitiren Ahmet Say, bir yıl tahsile orta veriyor. O yıl, 1946, İstanbul Belediye Konservatuarı’na kaydolur ve tıpkı süreçte Tahir Nejat Gencan’dan Türkçe dersleri alır. Gencan, ona son vakitlerde yaşadığı olayları ve müşahedelerini yazma ödevleri verir. “Önemseyerek yazmaya, işte bu ödevlerle başladığımı söyleyebilirim. Edebiyatta attığım birinci adımlar, Gencan’ın uygulamalı bu dersleriydi herhalde.” Sonraki yıl İstanbul Erkek Lisesi’nin ortaokul kısmına başlayan AhmetSay, haftada üç gün akşamüzeri de konservatuvara giderek eğitimini sürdürüyor.
Ahmet Say’ın, ilkokul üçteyken doğan kardeşi Mehmet’in üç yaşındayken hastalanması, uzun süren sonuçsuz tedavi uğraşları ve kaybı, aile için duygusal, ekonomik, her bakımdan tam bir yıkım olur. Konuttaki birçok kıymetli eşyayla birlikte piyano da satılır.
GERÇEKLEŞEMEYEN DÜŞLER LİSTESİ
Piyanonun satılması, Ahmet Say’ın, konservatuvar tahsilini sürdürmesini olanaksızlaştırır. Şartlar onu konservatuvardan ayırır. Çok sevdiği kardeşi “Memo” için yapmak istediği beste de gerçekleşemeyen düşler listesine eklenir.
1954’te İstanbul Erkek Lisesi’ni bitiren Say, tahsil için Almanya’ya sarfiyat ve orada altı yıl kalır. “Basın-yayın tahsili yaptım orada. Almanya’daki ikinci yılımda, Alman Sosyalist Gençlik Birliği’nin üyesi oldum. Örgüt içi eğitsel çalışmalara katıldım. (…) Babam da Spartakistmiş. Berlin’de okurken Karl Liebknecht ve Rosa Lüksemburg’un öncülüğünde kurulan ‘Spartakusbund’ hareketine katılmış. Ben bunu Almanya’da enteresan bir tesadüfle öğrendim. Bu husus bizim konutta hiç konuşulmamıştı.”
“BATICILIK” DEĞİL, “ÇAĞDAŞLIK”
“Ailem beni, ‘batıcı’ değil, ‘çağdaş’ bir anlayışla eğitti. Daima ‘Muasır medeniyet’ kaygısı babam… Zira batı iki taraflıdır: Birincisi emperyalist batı; öteki, temeli Rönesans ve 18. Yüzyıl Aydınlanması olan batı kültürü, batı ideolojisi, batı edebiyatı, batı müziği vb… ‘Batı’ sözcüğü yerine Avrupa’yı da kullanabiliriz. Amerika, Avrupa kültürünün uzantısıdır. Avrupa’dan farkı, kültür tarafının güdük kalması, emperyalist tarafının ise katlanarak gelişmesidir. Emperyalist Avrupa ile Avrupa kültürünü birbirinden ayırmadan Avrupa’ya bütünüyle bağlanmak, oyuna gelmek demektir. Avrupa kültürü, varlığını daima sürdürmüştür: 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya, Fransa ve İngiltere’de hümanist bir hareket yükselmiş, ideolojide, edebiyatta yenilikçi, ilerici beşerler çıkmıştır: Sartre, Malraux, Camus, BertrandRussell, HeinrichBöll, GüntherGrass, IngeborgBachmann, Adorno, Horkheimer gibi…”
BİR DAĞ KÖYÜNDE ÜÇ YIL
Ahmet Say, 1960’ta Türkiye’ye döndüğünde 25 yaşındadır. İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü’nde asistan olarak işe başlamayı planlar, lakin Almanya’dan getirdiği gazetecilik tahsili diplomasının denkliği Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanmaz, zira Türkiye’de Almanya’dakine emsal bir yüksekokul yoktur. Bu sırada 27 Mayıs 1960 İhtilali gerçekleşir. Ahmet Say, yedek subaylık misyonunu köy öğretmeni olarak yapmaya koşar. Köy öğretmenliği, ona “arayıp da bulamadığı iş” imkanını sunar. “Bu uygulama, besbelli ki 27 Mayısçıların aydınlanmacı niteliğinden kaynaklanıyordu. Öğretmen yüzü görmemiş, yetişkinlerin büyük çoğunluğu okuma yazma bilmeyen köylere öğretmen gönderme imkanı yaratılmıştı. Üstelik Doğu ve Güneydoğu Anadolu’ya batı bölgesinin gençleri gidecekti. Benim bağlı bulunduğum Kadıköy Askerlik Şubesi, yedek subay öğretmenlerini Bingöl vilayetine gönderiyordu.”
“DAĞLAR VE KARLAR ÜLKESİ”
Bingöl’de, Vilayet Ulusal Eğitim Müdürü’nün Köy Enstitüsü’nden yetişmiş Hayrettin Uysal’ın olması, ayrıyeten “Devrim Valisi” olarak bilinen Kemalettin Gazezoğlu’nun varlığı, Ahmet Say’a, gönlünce çalışma imkanı sağlar. Misyon yeri merkeze bağlı bir dağ köyü olan Göriz’dir.
Say’ın edebiyata, yazmaya yönelmesinde Göriz’in rolü kıymetlidir: “Yazmaya Bingöl’ün Göriz köyünde, öğretmenlik yaparken alıştırmalar yaparak başladım. Donanımlıydım, çabucak bütün klasikleri okumuştum. Almanya’da altı yılım boşa geçmedi. Almanya’ya gittiğimde, aslında Alman akranlarımdan her açıdan çok daha güzeldim. Onların yanında kendimi profesör üzere hissederdim.”
ORHAN KEMAL’İN ÖĞÜDÜ
“Üç yıl Göriz’de çalıştıktan sonra halk eğitim uzmanı olarak Erzincan’a gittim. İçimden gelen derin bir istekle Bingöllüleri yazmak istiyordum, fakat nasıl yazayım diye kıvranıyorum. İşte o vakit Orhan Kemal’in öğüdü bana yol gösterdi. Şevki Akşit Ağabeyim beni İstanbul’da, Yerebatan’daki bir kahvede Orhan Kemal’le tanıştırdı. Ona iki saat Bingöl’ü anlattım, ilgiyle dinledi. ‘Bana anlattığın üzere yaz’ dedi, ‘düpedüz yaz. Sakın edebiyat yapmaya kalkışma! Süslemeler yapmak için kendini zorlama!’
Göriz köyündeki yaşlı ve bilge bir insan olan Mehmet Şerif Efendi düşlerime giriyor, düşlerimde bana, ‘Bizi anlat, bizi anlat’ diyordu. Bingöl insanını anlatan öyküler yazmaya başladım ve üç öyküm ödül aldı…”
İSTİKAMET MECMUASI VE DOĞAN AVCIOĞLU
Ahmet Say, Ankara’ya yerleştikten bir müddet sonra o yılların tesirli bir siyasi mecmuası olan Taraf’de (1961–67) yazılar muharrir ve mecmuanın sahibi Doğan Avcıoğlu’yla tanışır. “İstikamet, toplumun siyasal seviyesini bir kaldıraç üzere yükseltiyordu. Mecmuanın yarattığı coşkunun kaynağı işte buradaydı. Doğan Avcıoğlu’nun iki değerli niteliği vardı: ‘Lider tip’ denen bir karakteri temsil ederdi; ayrıyeten son derece başarılı bir örgütçüydü. Onun tutkusu, sosyalizmin ışığında Türkiye’ye has şartları göz önünde bulundurarak ileri bir toplum tertibi kurmaktı. İşte bu tutku, 1969’da haftalık İhtilal gazetesinin yayınlanmasını getirdi. Bu gazetenin de aydınlar, gençler üzerinde değerli bir tesiri oldu.”
TÜRK SOLU VE TÜRKİYE YAZILARI
Köy öğretmenliği, halk eğitim uzmanlığı, müzik müellifliği, müelliflik, gazetecilik… Ahmet Say, bütün bu işleri benimseyerek, severek yaptığını, hepsinde memnun olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Dergicilikte benim iki çocuğum oldu: Haftalık siyasal bir mecmua olan Türk Solu (1967–70) ve aylık edebiyat mecmuası Türkiye Yazıları (1977–83). Bir tabiat kuralı olarak insan, çocuğu için nasıl her şeyini vermeyi göze alırsa, ben de bu yayınlar için varımı yoğumu ortaya koydum. Varım yoğum ise şunlardı: Kararlılık, muvaffakiyet hırsı, günde 14 saat çalışmamı sağlayan bir güç, gençlik ve sağlık…”
TAM BAĞIMSIZ, SAHİDEN DEMOKRATİK TÜRKİYE
“Türk Solu’nda bütün mutfak işleri benim üzerimdeydi. Teknik işlerin tamamını üstlenmiştim. Bu işlerden anlayan, benden diğer pek kimse yoktu ortamızda. Çok yoruluyordum, zira haftalık süreç çok süratle geçer. Teknik işleri yetiştirmek için çok kısa bir devirdir. ‘Dur bir soluk alayım’ demeye vaktim olmuyordu.
Mecmua, dinamik bir siyasal tabanı temsil ediyordu. Devrimci gençler de mecmuanın çevresindeydiler: Denizler, Becerikliler, Doğu Perinçek ve arkadaşları…
Bir gün Perinçek, ‘Ahmet Say, ‘bir gazete çıkaralım istiyorum, rotatifte basalım’ dedi. Böylelikle Personel Köylü gazetesinin yayın çalışmasına ben de katıldım. Farklı bir gazeteydi, bazen 3 günde bir, bazen 13 günde bir çıkardı. Sayfa sayısı azdı, fakat elli bin basılan bu gazetenin maliyeti düşüktü. Fabrika kapılarında, kimi gecekondu mahallelerinde elden satılan gazetenin, yalnızca maliyeti karşılamak emeliyle fiyatı düşük tutulmuştu. Yansıttığımız problemlerin yaşandığı köylere ise çok sayıda gazeteyi ücretsiz gönderiyorduk. Emekçi Köylü gazetesinde emekçilere, köylülere ait sıkıntıları, fotoğraf ve çizimlerle desteklenmiş hareketli sayfalarla veriyorduk. Gülmecenin de yeri vardı.
“Antiemperyalist ve anti feodal bir devrimci cephe kuruluşunun başlangıç aşamasındaydık, Türk Solu’nun yayını yoluyla bu devrimci cepheyi yaygınlaştıracak, kökleştirecektik. Stratejiyi belirleyen ana sloganımız, ‘Tam bağımsız, hakikaten demokratik Türkiye’ idi.”
HAPİSLİK VE “KOCAKURT” ROMANI
Ahmet Say,12 Mart darbe periyodunda, çeşitli davalardan Mamak, Yıldırım Bölge, Ulucanlar ve İstanbul Davutpaşa Kışlası’nda toplam 17 ay mahpus yatıyor. Hapisliğin faydaları da vardır. Nasıl mı? Say ödüllü romanının kahramanıyla, 160 kişilik hapishane koğuşunda arkadaş oluyor: “Koğuşta herkesin ‘Kocakurt’ diye seslendiği mahkûmlardan biri, ünlü bir dolandırıcıydı. Kocakurt, argoya yakın esprili üslubuyla bana o denli enteresan dolandırıcılık öyküleri anlatmıştı ki, kendisi şuurunda olmasa da, bu kıssalar çarpıcı bir toplum eleştirisi taşıyordu.” Say tahliye edilince,daha sonra yazacağı Kocakurt romanına ait sayfalarca notu, cezaevi vazifelileri el koymasın diye, sırtına plasterle yapıştırılmış olarak çıkarıyor.
Milliyet gazetesi 1975’te bir roman yarışı açıyor. Say’ın romanı Kocakurt bu müsabakada mansiyon alıyor:“Mansiyon alan eser Milliyet Yayınları tarafından basılıyor ve müellifine da telif fiyatı ödeniyordu. Verilen telif fiyatı, 1975 yılı için hiç de üzücü bir para değildi. Onunla Fazıl’ın piyanosunu yeniledim.”
Cemal Süreya romanı çok beğeniyor: “Ahmet Say, argoyu da çok hoş kullanıyor. O denli 20–30 sözcüğün içine sıkışıp kalmıyor; şiirsel bir tansiyon, içeriğe uygun bir anlatım kıvamı tutturuyor. Bu niteliğiyle Kocakurt’u bir solukta okuyup bitiriveriyorsunuz. Üstelik Ahmet Say’ın romanının gerisinde Türkiye’ye mahsus bir tarihî şema da var. Ahmet Say bir yerde bir Brecht esprisiyle yaklaşıyor insanlara. Kocakurt’un serüveniyle Türkiye’nin son çeyrek yüzyılda uğradığı tarihi değişmeler ortasında bağlar kuruyor.”
“DUYDUĞUM GURUR, HER ŞEYİN ÜSTÜNDE”
“Fazıl’ı konser için Ankara’ya geldiğinde görüyorum. Ben de İstanbul’a gittiğimde alışılmış ki onda kalırım. Fazıl’la baba oğul bağlarımız daima harika olmuştur. O, sağlam bir hümanist ve ilerici bir dünya görüşüne sahip… 1995 yılından başlayarak beş kıtada binlerce konser veren Fazıl hakkında yurtdışında on binlerce övgü dolu yazı yazıldı. Oğlum, dünyadaki yerini dişiyle tırnağıyla kazandı. Bir Anadolu çocuğu olarak insanlığın müzikal sesini yükseltme gayretini bütün gücüyle yorulma bilmeden sürdürüyor. Duyduğum sevinç ve gurur, her şeyin üstünde. Şurası bilinmeli ki, çocukta yetenek olmadıkça, benim üzere milyon tane baba bir ortaya gelse, bir Fazıl çıkaramaz…”
Ahmet Say kendi tabiriyle “bulduğu her işin üstüne yürüyen bir insan”, hiç vazgeçmiyor. Dirençli, çalışkan, vicdanlı bir aydın. Say’ın ömrü bize, birçok dersin yanı sıra, hiçbir emeğin, hiçbir gayretin boşa gitmediğini kanıtlıyor. O, annesinin hayal ettiği üzere ünlü bir piyanist olmamış.Ama kazandığı birikim, hem oğlunun eğitiminde hem müzik müellifi olarak ona çok şey katmış. Onun bana anlattığı fikirlerinden ve acı tatlı anılarından bir kısmını bu yazıda kaleme aldım. Öbürleri tahminen bir diğer sefere…
Ahmet Say’ı, müzik, siyaset, edebiyat, eğitim alanında yaptığı hizmetler ve yetiştirdiği pahalı sanatçıFazıl Say için hürmet ve minnetle anıyorum.
Feyziye Özberk
